Φιλιατρά: Ο θάνατος μιας πόλης

Η ακμή και η παρακμή, δηλαδή, το κορύφωμα μιας εξελίξεως και η προϊούσα ελάττωσή της, αφορούν όλα τα βιολογικά, κοινωνικά, πολιτικά και κυρίως πολιτισμικά φαινόμενα του έμψυχου και υλικού τούτου κόσμου.
Στο διάβα των αιώνων, αυτοκρατορίες κυριαρχούν και διαφεντεύουν έθνη, κράτη, λαούς και στην πορεία του χρόνου υποτάσσονται σε άλλες. Ηφαίστεια κοχλάζουν και σκεπάζουν χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα γης και με τον καιρό η καυτή τους λάβα καρβουνιάζει ενώ τα ίδια καθίστανται ανενεργά αξιοθέατα, ως και ζούγκλες με οργιώδη βλάστηση ισοπεδώνονται από μετεωρολογικές ορέξεις φλογοβόλων κεραυνών ή επιλογές ανθρώπινης ιδιοτέλειας. Όλα αυτά δεν εντάσσονται στην διττή θεώρηση «καλώς» ή «κακώς» αλλά κατανοούνται και ενυπάρχουν μέσα από τη διαλεκτική ανάλυση που αιτιολογεί το «γίγνεσθαι» και ορίζει τις παραμέτρους της εξέλιξης και τη διερεύνηση των αντιθέσεων.  

Το παρόν άρθρο ίσως ενοχλήσει πολλούς εκ των Φιλιατρινών συμπατριωτών μου, αλλά αδυνατώ να εμποδίσω την πένα που κρατώ, να ενσταλάξει τη σκέψη μου πάνω στο χαρτί. Προσπάθησα αρκετά χρόνια τώρα να ερμηνεύσω, με την αρωγή των κλάδων της Λογικής Επιστήμης, το «Φιλιατρινό ζήτημα» όπως θα το διατυπώσω παρακάτω. Χρησιμοποίησα την επαγωγική σκέψη προσπαθώντας να αντλήσω συμπεράσματα του γενικού εκ του ειδικού. Στηρίχθηκα στην κοινή λογική όπως αποκαλείται ο τρόπος σκέψης και η καταγεγραμμένη αντίληψη κανόνων ζωής, που η πλειοψηφία κάθε εποχής νομιμοποιεί και ταξινομεί ως αποδεκτά. Επί πλέον δε, ενίσχυσα τον επιδιωκόμενο σκοπό μου με την παραγωγική λογική, εξάγοντας συμπεράσματα για το ειδικό από το γενικό.  

Δυστυχώς απέτυχα οικτρά! Το ακανθώδες ζήτημα της γενέτειράς μου ούτε καν κατόρθωσα να προσεγγίσω. Δηλαδή, πώς μπορεί μια πόλη να αυτοκαταστρέφεται καθημερινά και οι πολίτες της να βιώνουν την αυτοκαταστροφή της ως πολιτισμική εξέλιξη! 

Είθισται οι πόλεις όπου γης, με τη σφραγίδα των ανθρώπων τους, κάποιες εποχές να μεγαλουργούν, να δοξάζονται, να φημίζονται για τις ομορφιές και τα κάλλη τους και κάποιες άλλες χρονικές περιόδους να παραμένουν στάσιμες ή να ολισθαίνουν στον κατήφορο μιας παρακμάζουσας σχέσης. Σε όλες όμως ανεξαιρέτως τις εκδοχές και περιστάσεις, οι κάτοικοι της όποιας πόλης έχουν ιδίαν αντίληψη της ανοδικής ή καθοδικής πορείας της. Είτε ως γενέτειρα την αντιλαμβάνονται, είτε ως πολιτογραφημένοι δημότες που την επέλεξαν πατρίδα τους με επίκτητα συναισθηματικά φορτία, δύνανται με μια τους λέξη να σου εκφράσουν την κατάσταση που επικρατεί στον τόπο τους. 

Η περίπτωση των Φιλιατρών, ήγουν, των Φιλιατρινών, αποτελεί μοναδικό φαινόμενο σε όλο τον πλανήτη. Αναρωτήθηκα πάμπολλες φορές αν υπάρχουν ευθύνες στο πόσιμο ύδωρ! Ισως τα πηγάδια μας στο όχι και μακρινό παρελθόν να εμπεριείχαν συστατικά που να μας επέφεραν διανοητική σύγχυση. Οι παλαιοί σωλήνες αμιάντου στο δίκτυο της ύδρευσής μας ενδεχομένως να αιτιολογούσαν επαμφοτερίζουσες συμπεριφορές και ψυχοσωματικές διαταραχές, αλλά δυστυχώς και με την πόσιν του εμφιαλωμένου καθάριου νερού η αποκοτιά μας παραμένει η αυτή και ισχυρότερη. 

Τι συμβαίνει όμως με αυτή την μεσσηνιακή πόλη που κάποτε άκμαζε σε βαθμό να αποτελεί την βάση της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου; Σαφώς και υπάρχουν εκατοντάδες απαντήσεις που μπορεί να δώσει ο κάθε Φιλιατρινός, για τα «πώς» και τα «γιατί». Η αλήθεια όμως βρίσκεται στο κέντρο της πλατείας της και ικετεύει με στεντόρεια φωνή: «SOS». 

Ένα από τα πλέον εξαιρετικά βενετσιάνικα σιντριβάνια του 19ου αιώνα σήμερα αποτελεί το βραδινό υπαίθριο ουρητήριο της πόλης. Σιντριβάνι βοθροπήγαδο! 

Ποιας πόλης όμως; Εκείνης που, μέχρι το 1886 που ο τρομερός σεισμός την κατέστρεψε, πρόλαβε να γνωρίσει την πιο μεγάλη οικονομική και κοινωνική ακμή μετά την Πάτρα και τον Πύργο. «Στα αρχοντικά της υπήρχε αφάνταστη χλιδή και πλούτος, που προκαλούσε το θαυμασμό των Ευρωπαίων περιηγητών, που την επισκέπτονταν. Επίπλωση κι εσωτερική διακόσμηση, που συναγωνίζονταν σε πολυτέλεια τα πλουσιότερα σπίτια των μεγάλων ευρωπαϊκών αστικών κέντρων της εποχής. Οι άρχοντες φορούσαν χρυσοκέντητες στολές. Οι αρχόντισσες το ίδιο. Πολλές μάλιστα ντύνονταν κατά τον ευρωπαϊκό συρμό. Το εμπόριο τότε διεξάγονταν από τα Φιλιατρά στην Τεργέστη, στη Νεάπολη, στο Λονδίνο, στο Λιβόρνο απευθείας. Χωρίς μεσάζοντες. Κι από τα μικρά πόρτα της Αγίας Κυριακής και του Αγρίλη, στα οποία αράδιαζαν εκατοντάδες ιστιοφόρα και ξένα πλοία, γίνονταν η εξαγωγή των κυριότερων προϊόντων της περιοχής: Λάδια, σταφίδες, κρασιά. Στην πόλη λειτουργούσαν δυο καφωδεία με ξένες πριμαντόνες, κυρίως Γερμανίδες τραγουδίστριες και χορεύτριες, που έκαναν χρυσές δουλειές. Με τις κάσες του λουκουμιού κουβαλούσαν τα ασημένια τάλληρα, αλλά και τα Ναπολεόντια και τις σφάντζικες, που αραιά κυκλοφορούσαν ακόμη», γράφει ο ιστορικός των Φιλιατρών Παναγιώτης Παπαχριστόπουλος. Θα μου πείτε, περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις. Αλίμονο αν ο στόχος μου ήταν η επανάληψη ενός πολιτισμικού φαινομένου που είχε ως βάση του την «αστική» οικονομική ανάπτυξη και ακολουθούσε η πολιτισμική. Το ζήτημα διαθέτει ογκωδέστερες διαστάσεις από τις κονσέρβες, τις σερβιέτες, τα πλαστικά μπουκάλια που επιπλέουν και τα ούρα των φτωχοδιάβολων αστέγων που προκαλούν λειτουργίες έμεσης στους περαστικούς. Το «ουρητηριακό» σιντριβάνι της φιλιατρινής πλατείας συμβολίζει, αντιπροσωπεύει και παραπέμπει στον πολιτισμό ολόκληρης της πόλης.  

Η καταστροφή μιας εκ των μεγαλυτέρων πλατειών της Ελλάδας απαξιώνει την υπόσταση των ίδιων των πολιτών της. Σε όλα τα μέρη του πλανήτη, ακόμα και στις αφρικανικές χώρες, οι πλατείες θεωρούνται οι πλέον ασφαλείς χώροι, ακόμη και στα μικρότερα χωριά. Άντε σε μια μεγαλούπολη, αν έχει πολυκοσμία, να σε κλέψει κάποιος πορτοφολάς. Αλλά αν κινδυνεύεις νύχτα σε κάποιο σοκάκι και φτάσεις σε μια πλατεία ζητώντας βοήθεια, θα βρεθεί να σ' ακούσει τουλάχιστον ένας ταξιτζής, κάποιος παραωρίτης, κάποιος καφετζής που καθαρίζει το καφενείο του ή ένας αστυνομικός που πραγματοποιεί τη βάρδια του. Τα Φιλιατρά λοιπόν είναι η μόνη πόλη στον μάταιο τούτο κόσμο, που αν θέλει κάποιος βιαστής, μπορεί ανεμπόδιστα στις 11 ή 12 τα μεσάνυχτα να βιάσει μια γυναίκα στην πλατεία πίσω από το μνημείο του άγνωστου στρατιώτη, δίχως να πάρει κανείς χαμπάρι το αποτρόπαιο συμβάν, παρότι σε απόσταση αναπνοής υπάρχουν εκατοντάδες άνθρωποι. Γιατί αυτό; Απλά επειδή η πλατεία διαθέτει διαδρόμους, παρκάκια της κακιάς ώρας, παιδική χαρά, βουναλάκια, κερκίδες, χαλίκι, πλακάκι, τσιμέντο, χώμα... μέχρι και επτά με οκτώ κάδους σκουπιδιών. Κάδοι με σκουπίδια απ' ό,τι έψαξα δεν έχουν ούτε στις πλατείες της Ασίας ή της Τανγκανίκας. Όχι, μην κάνει κάποιος το λάθος και τα βάλει με τους «κακούς» μετανάστες. Η ευθύνη βαρύνει αποκλειστικά εμάς, τους δημότες της πλέον βρόμικης πλατείας.  

Τα Φιλιατρά όμως έχουν και ένα άλλο θλιβερό προνόμιο. Ζούμε οι Φιλιατρινοί με την έπαρση πως την είσοδό μας κοσμεί ο πύργος του Άιφελ... κοινώς... «χέστηκε η φοράδα στ' αλώνι». Έχουμε βέβαια και τους χειρότερους δρόμους της Μεσσηνίας ολάκερης, ό,τι πρέπει για να κοπεί το σασί του αυτοκινήτου μας. Οι πολλαπλές ασφαλτοστρώσεις, η μία πάνω στην άλλη, κατάλοιπα των πάλαι ποτέ προεκλογικών μαχών, ύψωσαν κάποιους δρόμους του οδικού μας δικτύου είκοσι πόντους πάνω από τα πεζοδρόμια έτσι ώστε τα αυτοκίνητα να φαντάζουν ως ελικόπτερα. Και βέβαια τα παιχνίδι της απαξίωσης ημών των πολιτών προς την πόλη μας «φωτογραφίζεται» και με την κατασκευή γυμνασιακού κτηρίου, αντί ανακαινίσεως ενός εκ των καλυτέρων γυμνασίων της χώρας που το μαραζώνει ο χρόνος και η εγκατάλειψη. Να περιγράψουμε μήπως και τον κομπασμό μας, πως διαθέτουμε ένα από τα καλύτερα πάρκα της Ελλάδας; Όντως, είναι αλήθεια η ομορφιά του τοπικού μας αλσυλλίου! Με τη διαφορά όμως ότι το πεζοδρόμιο που το περικλείει είναι σκαμμένο στο μέσον του και παραμένει δίχως πλάκες από εικοσιπενταετία και πλέον. Επιπροσθέτως, από το Πάσχα του 2014, πάνω από σαράντα πανέμορφοι γλόμποι στις κολόνες του μαντρότοιχου του ιδίου πάρκου στην είσοδο της πόλης θρυμματίστηκαν από το φλόμπερ κάποιου ψυχωσικού, αλλά παραμένουν τα σπασμένα γυαλιά να θυμίζουν πως στα Φιλιατρά κυβερνά το αεροβόλο που κουβαλά το μυαλό του καθενός.  

Όσο για την υπέροχη υδρόγειο σφαίρα μας, επικρέμανται ακόμα τα γιορτινά ηλεκτρικά καλώδια που τοποθετήθηκαν προ διετίας. Η παρακμή σε όλο το μεγαλείο της. Αυτοκίνητα βαρέων κυβικών, με αεροτομές «σιδερώστρες», μαρσάρουν και κάνουν εφέ στους καθημένους της πλατείας, ενώ μηχανόβιοι με ειδικότητα στις σούζες αποδεικνύουν περίτρανα ότι η πόλη αυτή αποτελεί ένα μπουρδέλο που όποιος επιθυμεί εισέρχεται μέσα της και την ξευτελίζει με τις νεόπλουτες ορμές του.  

Αυτή λοιπόν η πόλη, που απέχει 700 μέτρα από τη θάλασσα, και με μια αυνανιστική αντίληψη αντιανάπτυξης, επεκτείνεται προς το βουνό - και το νεκροταφείο της, δείγμα της θανατικής της μοίρας, αδυνατεί χρόνια τώρα να ομορφύνει την ωραιότερη περιοχή της Μεσσηνίας, το Λιμενάρι. Με ένα μοναδικό σε σύσταση βραχώδες τοπίο και το σπουδαιότερο ηλιοβασίλεμα στον κόσμο, κατά δήλωση και του Γάλλου Κλεμανσό όταν διέσχιζε τα νερά της συγκεκριμένης περιοχής με ένα πολεμικό θωρηκτό της Γαλλίας, το Λιμενάρι έχει αφεθεί στην τύχη του. Πόσα εκατομμύρια ευρώ χρειάζονται για να φαρδύνει ο δρόμος του και να δημιουργηθεί ένας καλοφωτισμένος πεζόδρομος - ποδηλατοδρόμος; Ακόμα και το μοναδικό ξενοδοχείο στη θαλάσσια αυτή περιοχή αδυνατεί να καταστεί πόλος έλξης χειμώνα-καλοκαίρι με τουρισμό και επισκέπτες, που θα περπατούν δίπλα στα καταγάλανα νερά του Ιονίου με το ιδιόμορφο βραχώδες τοπίο.  

Όμως εμείς οι Φιλιατρινοί βρήκαμε τρόπο να τα παρακάμψουμε όλα αυτά. Την δική μας ανημπόρια και κοινωνικοπολιτική μαλάκυνση την επιρρίψαμε στους γείτονές μας Κυπαρίσσιους! Φταίει η όμορη πόλη που διαθέτει δεκαπέντε ξενοδοχεία και δεκάδες ενοικιαζόμενα! Φταίει η όμορη πόλη που κράτησε την ομορφιά της Άνω Πόλης με τα παραδοσιακά σπίτια της! Φταίει η όμορη πόλη που δεν γκρέμισε τη μικρή της πλατεία για να μπετονάρει κερκίδες! Φταίει η όμορη πόλη που απλώθηκε στη θάλασσά της αντί για το νεκροταφείο της! Φταίει η όμορη πόλη που σήμερα αποτελεί ένα ελκυστικό παραθεριστικό σημείο αναφοράς, στον ελλαδικό χάρτη! 

Και ουδόλως φταίμε οι Φιλιατρινοί, που γκρεμίσαμε το ένα νεοκλασικό πίσω από το άλλο, που δεν έχουμε επισκεφθεί οι περισσότεροι τον αρχαιότερο σταυρεπίστεγο ναό στον κόσμο, της Αναλήψεως, που το ιστορικό μνημείο της Χριστιανούπολης δεν κυριαρχεί στις πινακίδες μας αφού πρωτοστατούν οι φούρνοι, τα γραφεία κηδειών και τα καφέ στην δίοδο της πόλης! Και φταίνε οι γείτονες που το ΚΑΦΚΑ, το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια κέντρο φυσικής αποθεραπείας, καταρρέει στο έλεος της πολιτικής αλλά και τοπικής αβελτηρίας.  

Ο "Καλλικράτης", το είχα γράψει και στο παρελθόν, ισοδυναμεί με την ταφόπετρα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι πόλεις και τα χωριά αποδυναμώθηκαν σκοπίμως, για να μην υπάρχουν κοινωνικοπολιτικά αισθητήρια και τοπικές δραστηριότητες. Οι δήμαρχοι πλέον είναι μαριονέτες, που ελέγχουν... κατ' επίφασιν τεράστιες εκτάσεις γης, με το έμψυχο δυναμικό να συνυπολογίζεται μόνο στις εκλογικές αναμετρήσεις. Για τα Φιλιατρά, αυτή η μακάβρια πολιτική ομηρεία, αποτέλεσε το κύκνειο άσμα μιας πόλης που δεν τη σεβόμαστε ούτε οι πολίτες της, ούτε και οι μετανάστες της, καθώς εμείς με την προκλητική απάθειά μας διαφημίζουμε την πολιτισμική μας πραμάτεια. Φωτεινές εξαιρέσεις, οι προσπάθειες κάποιων αξιοθαύμαστων εθελοντών! 

Το παρόν άρθρο, που σίγουρα θα εξοργίσει αρκετούς συμπατριώτες μου, με το επιχείρημα πως χτυπώ τη γενέτειρά μου, γράφτηκε κατόπιν ερεθίσματος που μου έδωσε άθελά του ο καλός φίλος και γεωπόνος των Φιλιατρών Βασίλης Κουρτέσης, όταν με είδε με απάθεια να πατώ το πράσινο γρασίδι, έμπροσθεν του δημαρχείου της πόλης μας: «Γρηγόρη, δεν πατάμε το πράσινο για να μην το καταστρέψουμε» μου είπε.  

Και είχε τόσο δίκιο! Αλλά διαβιώντας κι εγώ φέτος αρκετό καιρό του έτους στα Φιλιατρά, συνήθισα στην απάθεια και το βόλεμα. 

Γιατί τι άλλο μπορεί να είναι, το να βλέπεις το σήμα κατατεθέν της πόλης σου, το ενετικό της σιντριβάνι, να μετατρέπεται σε ουρητήριο κι εσύ απλώς να το προσπερνάς για να επισκεφθείς το απέναντι σουβλατζίδικο…  

Είθε, εκτός του συμβιβασμένου στη φιλιατρινή απάθεια εαυτού μου, να κατορθώσω με το κείμενο αυτό να αφυπνίσω και δυο τρεις άλλους, να ενδιαφερθούμε για την πόλη που οδηγείται στον οριστικό θάνατο με σταθερά βήματα και μαθηματική ακρίβεια. Διαφορετικά, η αρχαία ρήση του Ισοκράτη ρήτορα θα ερμηνεύει απόλυτα δημάρχους, συμβούλους και δημότες: «Το της πόλεως όλης ήθος, ομοιούται τοις άρχουσιν». Το ήθος όλης της πολιτείας είναι το ίδιο με αυτό εκείνων που την κυβερνούν... 

Του Γρηγόρη Χαλιακόπουλου

Συγγραφέα - δημοσιογράφου 

Πηγή